Podešavanje stereo i surround sistema

Bilo da povezujete običan sistem zvučnika za računar, ili pak kompleksni surround sistem kućnog bioskopa, ovaj vodič će Vam pomoći da na jednostavan način pravilno pozicionirate Vaše zvučnike za maksimalne performanse.

Zbog čega je položaj zvučnika bitan?

Mnogi korisnici surround sistema vrlo često svoj celokupan sistem zvučnika stave direknto ispod televizora, čime se gubi smisao ovakvih sistema. Za pravi višekanalni doživljaj, potrebno je što bolje rasporediti zvučnike u zavisnosti od prostorije i tipa sistema, a mi ćemo pokušati da kroz ovaj tekst objasnimo pozicioniranje najčešćih sistema zvučnika.

Svaki zvučnik ima određeni optimalni ugao prostiranja zvuka koji daje najbolje performanse i jasnoću zvuka, pa je za maksimalno uživanje u multimedijalnom sadržaju potrebno postaviti zvučnike tako da je slušalac unutar tog ugla. Takodje, kod stereo i višekanalanih sistema, vrlo je bitno postaviti namenski slične zvučnike na podjednakoj udaljenosti od slušaoca, kako bi se stvorila istinska zvučna slika, koja će kroz specijalne efekte dočarati vizuelnu scenu i podići ukupno multimedijalno iskustvo na viši nivo.

Osnovna terminologija – stereo, surround, i audio kanali

Pre nego što započnemo priču o pozicioniranju zvučnika, da se osvrnemo prvo na osnovnu terminologiju i tipove zvučnih sistema. Kada slušate muziku na slušalicama sa Vašeg telefona, plejera, ili pak sa televizora bez dodatnih zvučnih sistema, taj zvuk je zapravo stereo zvuk.

Stereo zvuk je najjednostavniji i najrasprostranjeniji višekanalni tip zvuka i sastoji se iz dva audio kanala – levog i desnog. Kao takav, on predstavlja minimalan sistem neophodan za stvaranje iluzije o pravcu iz koga dolazi zvuk, čime se utiče na zvučnu perspektivu slušaoca.

Stereo sistem se najčešće naziva i 2.0 sistemom jer poseduje samo dva kanala. Ukoliko se pak doda vufer u stereo sistem, dobijamo takozvani 2.1 sistem, koji i dalje predstavlja stereo sistem, ali sa poboljšanim niskim tonovima i dubinom zvuka zahvaljujući dodatnom vuferu koji bolje reprodukuje niske tonove zbog svoje namenske konstrukcije. Svi ostali surround sistemi baziraju se na stereo sistemu kao osnovi, i kao takvi najlakše ih je opisati kao nadogradnju stereo sistema dodatnim kanalima (dodatnim zvučnicima), kako bi se postigao pun zvuk koji pokriva svih 360º oko slušaoca.

Za razliku od stereo sistema koji se najčešće napajaju putem integrisanog pojačala ili direktno iz uređaja na koji su povezani, surround sistemi uglavnom zahtevaju zasebno pojačalo ili risiver, koji služe da pojačaju i raspodele zvuk iz izvora na sve audio kanale sistema. Savremeni surround risiveri poseduju izlaze koji se kreću od 5.1 sistema (5 zvučnika i jedan vufer), pa sve do 11.2 sistema (11 zvučnika i 2 vufera), dok su takođe najavljeni i novi risiveri sa čak 13.2 kanala.

Za potrebe kućnog bioskopa najčešće se koriste 5.1 i 7.1 sistemi jer je vrlo malo multimedijalnog sadržaja koji podržava više od 7.1 kanala, dok su veći sistemi popularni kod audio entuzijasta i korisnika koji ovakve sisteme koriste u kombinaciji sa high-end računarima.

Pa da započnemo i sa glavnom temom ovog teksta – podešavanjem pozicije zvučnika. Počećemo sa jednostavnim 2.0/2.1 sistema i završiti sa 7.1 sistemima. Kako bi pojednostavili podešavanje većih sistema, saveti za iste nadovezivaće se na prethodne jednostavnije sisteme, pa preporučujemo da pročitate ceo tekst.

Optimalna konfiguracija stereo i 2.1 sistema

Sada kada smo razjasnili osnovne pojmove, hajde da pogledamo kako da najbolje postavimo 2.0/2.1 sistem. Razlika između 2.0 i 2.1 sistema je samo u vuferu, tako da je pozicioniranje zvučnika ovih sistema indentično ako izuzmemo vufer iz cele priče. Vufer nije neophodan za stereo sistem, ali je svakako preporučljiv jer znatno poboljšava niske tonove i specijalne efekte, što daje dodatnu dubinu zvuku.

Najlakša komponenta za pozicioniranje je upravo vufer. Obzirom da je zvuk niske frekvencije koji generiše vufer omnidirekcioni (širi se u svim pravcima po prostoriji), vufer možete postaviti bilo gde u prostoriji – idealno bi bilo negde gde vam neće smetati i lako može da se poveže na risiver.

Jedino pravilo koje treba imati na umu je izbegavati postavljanje vufera direktno u uglovima prostorije ili nekom vidu poluzatvorenog prostora jer se time omnidirekcioni zvuk menja u usmereni, što prouzrokuje znatno glasniju reprodukciju vufera u odnosu na zvučnike. Ukoliko pak ne možete da izbegnete ovakvu situaciju, preporučujemo da malo utišate samo vufer, ili preko kontrola na samom vuferu (ako su dostupne), ili putem risivera.

Kod 2.1 sistema, ako izuzmemo niske tonove koje reprodukuje vufer, glavni deo zvuka prenose zvučnici. Svi zvučni efekti, muzika, ili dijalozi, reprodukuju se direktno ispred zvučnika ka slušaocu. Ova dva zvučnika zadužena su za levi i desni kanal i treba ih postaviti otprilike na 1~1.5m razdaljine levo i desno od televizora. Ukoliko pak imate televizor veoma velike dijagonale, ovo rastojanje može biti i manje.

Što se tiče visine, zvučnike treba postaviti otprilike u visini uha slušaoca. Obzirom da nisu svi slušaoci iste visine, treba ih postaviti tako da postoji tolerancija od ±15~20cm koja će kompenzovati razliku u visini. Ukoliko je ova razlika veća može se stvoriti osećaj da glumci pričaju sa veće ili niže visine, pa preporučujemo da što bolje procenite srednju visinu slušaoca i prema tome postavite zvučnike kako bi izvukli maksimum iz ovakvog sistema.

Pored pozicioniranja zvučnika na određenu udaljenost i visinu, zvučnike takođe treba i malo zaokrenuti prema slušaocu. Idealni ugao je između 22~30º, ali kako bi izbegli merenja najjednostavnije je direktno usmeriti zvučnike ka centralnoj poziciji na Vašem kauču ili fotelji. Mala odstupanja su skoro neprimetna i neće bitno uticati na optimalan zvuk kojem se teži.

Optimalna konfiguracija 5.1 surround sistema

5.1 sistemi se smatraju minimalnim surround sistemom koji može da pruži kompletan surround zvuk od 360º. Ovaj sistem se bazira na 2.1 sistemu, sa dodatkom centralnog zvučnika, i dodatnog para zvučnika za surround levi i desni audio kanal.

Kako bi pravilno podesili 5.1 surround sistem, prvo počinjemo pozicioniranjem vufera i prednjih zvučnika kao kod 2.1 sistema. Nakon što se pravilno postave ovi zvučnici, vreme je da se doda i centralni zvučnik, kao i dodatni levi i desni surround zvučnici.

Kod 2.1 sistema, levi i desni zvučnik prenose skoro kompletnu zvučnu sliku, dok se kod 5.1 surround sistema ovi zvukovi raspoređuju na svih 5 zvučnika. U takvom sistemu, centralni kanal (centralni zvučnik) igra glavnu ulogu u reprodukciji dijaloga. Obzirom da se glumci uglavnom nalaze unutar frejma (slike) koju trenutno posmatramo na ekranu, centralni zvučnik je perfektan za prenos njihovog govora i daje prirodan osećaj kao da glasovi zaista dolaze iz scene sa ekrana.

Centralni zvučnik treba pozicionirati tako da se vertikalno poklapa se centrom ekrana, tj. na direktnoj liniji prema slušaocu. Što se tiče visine, teži se tome da se zvučnik postavi što bliže visini uha slušaoca, pa se ovaj zvučnik postavlja direktno iznad ili ispod ekrana – u zavisnosti od toga koja pozicija je bliža visini uha. Ukoliko je ekran velike visine, ili su pak uslovi takvi da zvučnik dosta odstupa od ove idealne visine, preporučljivo je podesiti i nagib zvučnika tako da je usmeren prema glavi slušaoca.

Kao što centralni zvučnik preuzima dijaloge sa prednjih zvučnika, tako i surround levi i desni kanal preuzimaju deo zvukova sa ovih zvučnika kako bi se stvorila realistična zvučna slika. Ovi zvučnici su prvenstveno zaduženi za ambijentalne zvukove i pozadinske efekte. Ukoliko, na primer, gledate neki koncert sa 5.1 zvukom, aplauzi i glasovi publike će biti reprodukovani putem ovih zvučnika, što stvara zvučnu iluziju i osećaj kao da ste u prednjim redovima na samom koncertu.

Kako bi izvukli maksimum iz ovih zvučnika, preporučuje se da ih postavite na 90~110º u odnosu na vašu poziciju – drugim rečima na direktnoj liniji u odnosu na vaše uši kada gledate prema ekranu, ili malo iza ove linije. Što se tiče visine, preporučuje se da bude nešto iznad visine uha slušaoca, tj. iznad visine prednjih zvučnika.

Ukoliko zbog nameštaja ili drugih uslova prostorije niste u mogućnosti da ovako postavite surround zvučnike, bolje je pomeriti ih još više unazad (u odnosu na vašu poziciju) i podignuti ih još malo iznad, nego postaviti ih bliže i na manjoj visini. Na taj način se sprečava disorijentacija efekata koja se može javiti ukoliko su surround zvučnici previše blizu slušaocu.

Optimalna konfiguracija 7.1 surround sistema

Ako je 5.1 sistem minimum za pravi surround doživljaj, 7.1 sistemi predstavljaju zlatnu sredinu. Iako je trenutno više multimedijalnog sadržaja sa podrškom sa 5.1 sisteme, sve više novih izdanja dolazi sa 7.1 podrškom, dok savremeni risiveri takođe mogu i da korektno konvertuju 5.1 sadržaj na svih 7 kanala, čime se stvara potpuni surround doživljaj koji 7.1 sistemi pružaju.

Da bi ste podesili 7.1 sistem, počnite postavljanjem 5.1 sistema kao u prethodno opisanom koraku. Pored ovih 5.1 zvučnika koji su namenski zajednički za oba sistema, kod 7.1 sistema takođe imamo još dva dodatna kanala – levi i desni pozadinski zvučnik.

7.1 sistem dodaje još više zvučnog realizma multimedijalnom sadržaju kroz svoja dva dodatna kanala. Zvučnici za ove kanale postavljaju se otprilike na 135~150º iza slušaoca, i nešto malo iznad pozicije uha, slično surround zvučnicima kod 5.1 sistema.

Kao i kod surround zvučnika 5.1 sistema, ukoliko morate da pravite kompromis oko postavljanja ovih zvučnika, preporučujemo da ih postavite na većoj udaljenosti od vaše pozicije, bliže jedan drugom, kao i na nešto većoj visini od preporučene. Na ovaj način minimalno utičete na njihovu namenu i surround zvuk koji pruža korektan raspored ovih zvučnika, dok istovremeno sprečavate narušavanje jasnoće glavnih zvukova koji dolaze sa centralnog i prednjih zvučnika.

Ostali trikovi i saveti za bolji zvuk sistema

Postavljanjem sistema prema gore navedenim savetima dobićete već znatno poboljšanje surround zvuka u odnosu na nepravilno postavljene zvučnike, ali ukoliko pak želite da podignete zvuk na naredni nivo, imamo još par korisnih saveta i trikova.

Automatska kalibracija – većina savremenih višekanalnih AV risivera poseduje neku vrstu ove funkcije, s tim da se naziv iste razlikuje od proizvođača do proizvođača – poput MCACC tehnologije kod Pioneer risivera, YPAO tehnologije kod Yamaha risivera, ili EzSet/EQ III tehnologije kod Harman Kardon risivera. Obzirom da zvuk u velikoj meri zavisi i od same prostorije, ove tehnologije služa da Vam pomognu u kalibraciji Vaših zvučnika u zavisnosti od prostorije u kojoj je sistem postavljen.

Sve ove tehnologije funkcionišu na istom ili sličnom principu – kalibracioni mikrofon se postavi tamo gde će najčešće biti glava slušaoca, a risiver zatim reprodukuje niz tonova iz svakog povezanog zvučnika i prema informacijama koje dobija iz mikrofona podešava nivoe zvučnika za optimalan surround zvuk. Ukoliko Vaš risiver podržava neku od ovih tehnologija, konsultujte korisničko uputstvo za sve detalje oko kalibracije.

Iako ovi sistemi za kalibraciju preporučuju nekoliko merenja na obodu zone u kojoj se nalazi slušalac, preporučujemo da sva merenja vršite bliže centru te zone kako bi risiver što bolje podesio zvuk.

Podesite centralni kanal – iako je centralni kanal uglavnom dobro kalibrisan od strane proizvođača, može se desiti da kod pojačanih nivoa zvuka, surround efekti postanu prenaglašeni u odnosu na dijalog. Ukoliko je to slučaj, savetujemo Vam da pojačate samo centralni kanal na risiveru, tako da je dijalog jasan i razgovetan čak i na slabijim nivoima.

Pređite na kvalitetnije kablove – dobar kabal itekako utiče na sam kvalitet zvuka, što naravno ne znači da takvi kablovi moraju biti ekstremno skupi. Fabrički kablovi koji dolaze uz uređaje uglavnom spadaju u budžet kategoriju, pa je preporučljivno preći na neke brendirane kablove koji imaju dobar odnos cene i kvaliteta – poput Clicktronic RCA (činč) kablova i HDMI kablova.

Probni snimci i filmovi – iako svaki risiver ima neku vrstu ugrađenog surround testa zvuka, ovo baš i nije najsjajnija demonstracija onoga što zapravo surround zvuk pruža, pa Vam preporučujemo da svoj surround sistem isprobate nekim od 300+ THX-sertifikovanih filmova. Alternativno, takođe možete testirati sistem i individualnim probnim trejlerima sa Demo-World sajta.

Nadamo se da smo Vam pomogli u podešavanju Vašeg surround sistema, ukoliko imate dodatnih pitanja ili sugestije, slobodno nam ostavite komenar.